Za nami już 10 edycja Jarmarku Cysterskiego w Pelplinie, który w życie kulturalne Pelplina, Kociewia i Pomorza co roku wnosi nowe wartości i zaskakuje świeżością. Wzrost zainteresowania Jarmarkiem Cysterskim sprzyja podejmowaniu nowych inicjatyw podnoszących świadomość historyczno – kulturową oraz aktywność kulturalną mieszkańców Diecezji Pelplińskiej i Regionu.
Dzięki temu, ale przede wszystkim – dzięki dbałości dobrego gospodarza miejsca możemy podziwiać w Pelplinie tak doskonale zachowane i utrzymane dziedzictwo pocysterskie. Historia splata się tu ze współczesnością. Duch szarych mnichów znad Wierzycy ożywa, a wielkie dziedzictwo spełnia nadal kulturotwórczą rolę – inspiruje naukowców, czego przykładem są konferencje i publikacje oraz aktualnie prowadzone w opactwie pelplińskim badania architektoniczne przez Ośrodek Badań Architektury Zakonnej Politechniki Wrocławskiej pod przewodnictwem prof. dr hab. inż. Ewy Łużynieckiej, jak również badania muzykologów Uniwersytetu Warszawskiego i wiele innych. Pelplińskie dziedzictwo pobudza do działań wychowawców, twórczą zabawą edukuje młodzież oraz przysparza radości jarmarcznej o religijnej proweniencji społeczności lokalnej, regionalnej i licznie przybywającym tu gościom. Zorganizowane dla przedstawicieli biur turystycznych, wyższych szkół turystycznych z Polski oraz mediów wizyty studyjne oraz ich udział ich w jarmarkach cysterskich przynoszą wymierne efekty.
Współpraca z Polską Kongregacją Cystersów oraz Zespołem do Badań nad Historią i Kulturą Cystersów w Polsce, Radą Koordynacyjną Szlaku Cysterskiego w Polsce, Forum Cystersów Morza Północnego i Bałtyku, Cysterską Kartą Europejską oraz tzw. ”gminami cysterskimi” w Polsce i za granicą usytuowała środowisko pelplińskie w czołówce ośrodków rozwijających szlak cysterski na terenie Polski i Europy – przede wszystkim jego pomorską część. Opracowany przez autorkę niniejszego artykułu projekt zagospodarowania turystycznego Pomorskiej Pętli Szlaku Cysterskiego, jako integralnej części Polskiego i Europejskiego Szlaku Cysterskiego daje wspólnotom lokalnym, posiadającym na swym terenie zabytki pocysterskie, możliwość zaistnienia na kulturowych i turystycznych mapach jednoczącej się Europy.
Jeszcze mało znana, pomorska część szlaku cysterskiego, obok wspaniałego dziedzictwa materialnego Zakonu, charakteryzuje się wybitnymi walorami przyrodniczo – krajobrazowymi, a rozwijająca się baza turystyczna oraz położenie w pobliżu ważnych traktów komunikacyjnych daje możliwość atrakcyjnego spotkania z kulturą i historią. Powołane przez J.E. Biskupa Pelplińskiego i pobłogosławione w dn.16 września 2006 roku Diecezjalne Centrum Informacji Turystycznej, obok miejscowej obsługi i informacji turystycznej, zajmuje się również koordynowaniem inicjatyw pocysterskich ośrodków w ramach Pomorskiej Pętli Szlaku Cysterskiego.
Wspomniane działania sprawiły , iż Pelplin stanowi dziś istotny punkt kulturowy na Szlaku Cysterskim w Polsce, który jest częścią europejskiego - utworzonego przez Radę Europy w 1990 roku, w ramach międzynarodowego programu europejskich dróg kulturowych. Dają prawdziwą szansę włączenia się w proces integracji naszego kontynentu w sposób aktywny, żywy, bezpośredni, w którym poszukując tego, co wspólne, możemy jednocześnie prezentować bogactwo i różnorodność dziedzictwa kulturowego naszego regionu i kraju. Istotą jest prezentacja najatrakcyjniejszych miejsc umożliwiająca zwiedzającym poznanie pełni kultury materialnej i duchowej obiektu w kontekście specyfiki społecznej, kulturalnej oraz geograficznej.
Dlatego też trzeba koniecznie odwiedzić stolicę Diecezji Pelplińskiej, by nasycić się pięknem Bazyliki Katedralnej – kościoła, który przez 250 wznosili pelplińscy cystersi; zobaczyć skarby zgromadzone w miejscowym Muzeum Diecezjalnym (w tym jedyną w Polsce Biblię Gutenberga) a przy okazji zwiedzić Górę Jana Pawła II – miejsce gdzie Ojciec Święty 5 czerwca 1999 roku odprawił Mszę Św. dla wiernych Diecezji Pelplińskiej. Natomiast w każdą trzecią niedzielę września, na terenie dawnego opactwa cysterskiego zobaczyć można inscenizacje z dziejów dawnego miasta obrazujące ówczesne życie dworskie, mieszczańskie i plebejskie ożywiające pamięć o dawnej obrzędowości religijnej, kulturze teatralnej, dawnych rzemiosłach i życiu dawnego klasztoru pelplińskiego; dać skusić się przekupkom oferującym staropolskie jadło i napitki oraz płody miejscowej ziemi.
Na jeden wrześniowy weekend czas w Pelplinie staje, by przenieść nas w historyczną przestrzeń dawnych wieków, kiedy gospodarowali tu szarzy mnisi.
X Jarmark Cysterski, po raz piaty wpisany w program Europejskich Dni Dziedzictwa województwa pomorskiego, został zrealizowany w dniach 18- 19 września 2010 r.; zwyczajowo na terenie dawnego opactwa cysterskiego w Pelplinie. Jubileuszowemu Jarmarkowi nadaliśmy szczególny charakter. W ramach weekendowych spotkań zaprosiliśmy przedstawicieli różnych kręgów związanych z powołaniem, organizacją i promocją szlaku cysterskiego, którego w roku 2010 obchodziliśmy XX –lecie: cystersów, gospodarzy obiektów cysterskich i pocysterskich; naukowców, organizatorów szlaku cysterskiego z Polski i Europy oraz organizatorów turystyki. W sobotę 19 września, w pierwszym dniu jarmarku- Dniu Rycerskim, ulicami miasta , w ramach XI już Biegu Cysterskiego w Pelplinie, pobiegli uczestnicy różnych grup wiekowych. Na placu przed Collegium Marianum bawiliśmy się „jabłecznie” i wesoło w ramach pikniku Cysterskie Złoto, który już po raz trzeci promował tradycje gospodarcze związane z uprawą jabłoni w cysterskich sadach, szczególnie gatunku Złota Reneta. Młodzież szkół Powiatu Tczewskiego harcowała podczas warsztatów historycznych i rywalizowała w turnieju o Miecz Starosty Tczewskiego, pod kierunkiem Bractw Rycerskich północnej Polski oraz grupy historycznej „Apis” pod kierunkiem Mistrza Jacentego Ordowskiego. Oprawa rycerska dotyczyła działań w ciągu całego dnia: rycerze prowadzili też turnieje publiczności, prezentowali pokazy walk pieszych i konnych oraz rozgrywali regularny turniej pieszy i bojowy o pierścień Opata Wernera. Rycerze wzięli też udział w przemarszu przez miasto, wraz z zespołami muzyki dawnej zapraszając mieszkańców do udziału w IV Przeglądzie Zespołów Muzyki Dawnej oraz X Jarmarku Cysterskim. W IV Przeglądzie Zespołów Muzyki dawnej uczestniczyły, jak zwykle, młodzieżowe amatorskie zespoły muzyki dawnej z całej Polski, które wykonały repertuar indywidualny (w sobotni wieczór) oraz wspólny (prezentowany podczas w niedzielnego koncertu finałowego). Jeszcze przed dwugodzinnym koncertem konkursowym przed Bazyliką Katedralną obył się krótki koncert zaprzyjaźnionych flażoletów ze Swarzędza pod kierunkiem Wojciecha Wietrzyńskiego. Potem podziwialiśmy zespoły ze Świeradowa Zdroju, Drezdenka, Raszkowa, Swarzędza i Białegostoku, które wykonały renesansowy i barokowy repertuar indywidualny.
Rycerze pojawili się tego dnia jeszcze podczas nocnej biesiady, wykonując oprawę artystyczną tj. pokaz rynsztunku, różnych rodzajów broni białej oraz możliwości wykorzystania jej i zabawiając uczestników uczty dawnymi igrcami oraz tańcami w towarzystwie pięknych dwórek.
Dzień Cysterski X Jarmarku, miał zwyczajowo charakter masowy i ludyczny a jego istotę stanowiły dzieje, tradycje i kultura klasztoru, które impreza upowszechnia i promuje. Pelplińskie opactwo cysterskie jest bowiem jednym z najwspanialszych, najlepiej zachowanych i odnowionych zabytków tego typu w Polsce i Europie, których piękno podkreśla, cykliczne od dziesięciu lat, przedsięwzięcie, nawiązujące w swej formie i treści do średniowiecznych jarmarków kupieckich organizowanych w miastach, najczęściej z okazji większych świąt kościelnych, głownie patronalnych; splata się również z obrazem ówczesnych turniejów rycerskich na cześć możnowładców oraz zabaw mieszczańskich i plebejskich.
Ważny element programu tego dnia tradycyjnie stanowiła Msza Św., celebrowana uroczyście w bazylice katedralnej w Pelplinie, po której nastąpił koncert finałowy V Przeglądu Zespołów Muzyki Dawnej oraz wręczenie upominków młodym artystom i podziękowanie.
Kolejnym elementem był, jak zawsze szczególnie oczekiwany, przemarsz barwnym, średniowiecznym korowodem ulicami miasta, przypominający uroczysty wjazd księcia Mestwina do Pelplina oraz nadanie przez niego tutejszej ziemi „szarym mnichom”. Szczególnie miłym tego akcentem jest udział najmniejszych „braci zakonnych” czyli przedszkolaków odzianych w mnisie stroje.
W dalszej części, po oficjalnym historycznym powitaniu gości na terenie dawnego opactwa cysterskiego przez przedstawicieli organizatorów, młodzież zaprezentowała spektakl z dziejów dawnego opactwa i miasta- od czasów prasłowiańskich po kasatę klasztoru. Wśród licznych scen najciekawsze zobrazowały kulturę średniowiecznego miasta, życie i obyczaje dworskie, rycerskie, mieszczańskie, plebejskie oraz miejscowy proces o czary i przemarsz sekty chłystów; szkółkę bakałarską, najazd Szwedów na klasztor pelpliński, kasatę klasztoru oraz znane z literatury staropolskiej moralitety. Zgromadzeni widzowie licznie wzięli udział w turnieju sprawności rycerskiej i plebejskich zabawach zręcznościowych. Kowale, płatnerze i snycerze, drukarze, rymarze i garncarze zaprezentowali dawne rzemiosła. Przygotowane przez szkoły ponadgimnazjalne własne wyroby (wypieki, ozdoby, pamiątki, i zioła) oferowane były przybyłym gościom przez nadobne przekupki - uczennice kuszące przechodniów także dawnym jadłem, znamienitymi napojami i płodami ziemi. W cieniu Katedry młodzież wcielała się w role kuglarzy, żebraków i mnichów. Położony przy dawnym młynie cysterskim nad Wierzycą kompleks ”Jadło i napitek”, zagospodarowywany przez lokalną gastronomię, zapewniał aż do późnego wieczora wszystkim zmęczonym gościom spoczynek oraz najlepszej jakości dania i napoje przyrządzane według staropolskich receptur. W jego pobliżu prezentowali swe prace twórcy ludowi Kociewia, miejscowi artyści oraz regionalni rzemieślnicy.
W pięknych ogrodach pocysterskich dzieci poszukiwały zagubionej przed wiekami „Złotej Księgi Cystersów”, a zwolennicy „Petanque” odkrywali tajniki powodzenia w rozgrywkach ”gry cysterskiej” pod okiem mistrzów tego niecodziennego sportu. Dzieci korzystały też z innych atrakcje przygotowanych dla nich nad Wierzycą. Można było na jarmarku też wybić własnoręcznie pelplińskiego „Cystena”, by zachować go na pamiątkę albo wymienić na drożdżówkę lub inne smakołyki na straganach Kół Gospodyń Wiejskich Gminy Pelplin. Sam pieniądz bardzo szybko przylgnął do Pelplina i stanowi oryginalna pamiątkę z Jarmarku.
W krużgankach dawnego opactwa, w zainscenizowanym „skryptorium cysterskim” absolwenci warsztatów „Pelpliński Skryba” (grupa młodzieży ze szkół powiatu tczewskiego) przedstawiła efekty swojej nauki w formie wystawy i pokazu zdobytych umiejętności. Wiedzę i doświadczenie w pisaniu ręcznym piórem uncjałą i antykwą , przekazywała zainteresowanym rówieśnikom oraz gościom imprezy. Młodzież prezentowała też i rozpowszechniała publikację o pelplińskim skryptorium obrazującym dzieje, tradycje, kulturę klasztoru pelplińskiego w dziedzinie rozwoju piśmiennictwa. Tu też można było, po wykonaniu i zaliczeniu pracy ręcznej piórem i tuszem, uzyskać stosowny certyfikat. W krużgankach można było podziwiać architekturę i wyposażenie szczególnie pięknych polskich klasztorów w ramach wystawy „Historyczne klasztory w krajobrazie Polski” , przygotowanej przekazanej przez Krajowy Ośrodek Badań i Dokumentacji Zabytków. W pobliżu, na wirydarzu klasztornym, rozbrzmiewała przez całe popołudnie muzyka dawna, prezentowana przez zespoły biorące udział w IV Przeglądzie ZMD.
Jarmark Cysterski w Pelplinie kończy się zwyczajowo inscenizacją historyczną, obrazującą szczególne wydarzenia z dziejów dawnego opactwa cysterskiego. W roku 2010 zobaczyliśmy na własne oczy powitanie przez cystersów na przystani Jana III Sobieskiego wraz z małżonką, przybywającego drogą wodna z Gniewu Wierzycą. Po tym odbyła się prezentacja wojsk husarskich przed Królem Janem III Sobieskim oraz inscenizacja ataku husarii na janczarów tureckich (pogrom wiedeński).
Konferencja „Cysterskim Traktem XX lat Szlaku Cysterskiego w Europie”
Integralną częścią X Jubileuszowego Jarmarku Cysterskiego była wspomniana wcześniej dwudniowa międzynarodowa konferencja „Cysterskim Traktem XX lat Szlaku Cysterskiego w Europie”. Na konferencję do Pelplina przybyli zaproszeni członkowie Rady Koordynacyjnej Szlaku Cysterskiego w Polsce, naukowcy związani z badaniem historii i kultury Zakonu Cystersów, duchowieństwo, a także goście z Meklemburgii. Dwudniowe sympozjum, z udziałem wybitnych osobistości w tym Patrona Honorowego - Ekscelencji Biskupa Pelplińskiego prof. dra hab. Jana Bernarda Szlagi, miało swoją inaugurację w sobotę tj. 18 września o godz. 9.00 w auli nowej Biblioteki Diecezjalnej Wprowadzenia do tematyki konferencji, przedstawiając jej główne cele i założenia, dokonała Alicja Słyszewska, dyrektor Diecezjalnego Centrum Informacji Turystycznej w Pelplinie, sekretarz Rady Koordynacyjnej Szlaku Cysterskiego w Polsce. Po tym nastąpiło oficjalne przywitanie wszystkich gości przez Andrzeja Stanucha, Burmistrza Miasta i Gminy Pelplin. Po oficjalnym rozpoczęciu odczytany został tekst wystąpienia głównego - prof. dr hab. Antoniego Jackowskiego (Uniwersytet Jagielloński), który nie mógł przybyć i wygłosić go osobiście. Następnie prof. Andrzej Wałkówski (Uniwersytet Łódzki) dokonał prezentacji publikacji „Biblioteki i skryptoria cysterskie na Pomorzu”, która jest pokłosiem pelplińskiej konferencji z 2008r. Redakcja publikację zadedykowała J.E. ks. Biskupowi Diecezjalnemu na Jego 70. urodziny. Prof. A.Wałkówski pierwsze dwa egzemplarze wręczył podczas konferencji ks. Biskupowi oraz ks. Inf. Stanisławowi Gruntowi, który w tym dniu obchodził Imieniny. Oprawę muzyczną konferencji stanowiła muzyka dawna prezentowana przez zespół muzyki dawnej „Flauto Dolce” z Drezdenka, pod kierownictwem Adama Deneki. Po tej części oficjalnej uczestnicy konferencji udali się przez Ogrody Biskupie do Collegium Marianum, gdzie zaplanowano przerwę kawową. O godz. 11.00 w sali multimedialnej Collegium Marianum rozpoczęły się wykłady inauguracyjne.
Jako pierwszy głos zabrał prof. dr hab. Andrzej Wyrwa (Uniwersytet Adama Mickiewicza w Poznaniu) przedstawiając idee, założenia oraz 20.letnią historię szlaku cysterskiego w Polsce. Po nim wystąpili goście z Niemiec: Pastor G. Rein z Bad Doberan , który przedstawił kolejne etapy rozwoju północnoeuropejskiego szlaku cysterskiego, a także nakreślił obecny stan przygotowań w Meklemburgii Pomorzu Przednim. Następnie Martin Heider z Munster zaprezentował zebranym idee i założenia projektu współpracy polsko-duńsko-niemieckiej w zakresie przygotowania wspólnego projektu UNESCO. Po obiedzie w refektarzu Collegium Marianum, o 14.30 w krużgankach katedralnych Maciej Rymkiewicz z Krajowego Ośrodka Badań i Dokumentacji Zabytków w obecności wszystkich zgromadzonych osób dokonał otwarcia wystawy pod nazwą „Historyczne Klasztory w Krajobrazie Polski”. Po kawie, w godz.15.30-17.00 wystąpili członkowie Rady Koordynacyjnej szlaku Cysterskiego w Polsce: Teresa Świercz, Andrzej Wieczorek oraz Alicja Słyszewska, którzy zreferowali kolejno działania w poszczególnych pętlach odcinka polskiego szlaku cysterskiego. Dr Jolanta Gwioździk (Biblioteka Śląska) zaprezentowała temat „Szlak cysterski w Polsce w ujęciu klastrowym”. Zakończenie oficjalnych wystąpień stanowiło Andrzeja Lazara, który przybliżył zagadnienia związane z promocją szlaku cysterskiego w mediach. Wszystkie przemówienia cieszyły się ogromnym zainteresowaniem wśród słuchaczy. Wieczorem goście konferencji wzięli udział w „IV Przeglądzie Zespołów Muzyki Dawnej” w bazylice katedralnej, a potem w biesiadzie rycerskiej z historycznym programem artystycznym w Collegium Marianum.
Drugi dzień konferencji rozpoczął się poranną Mszą Świętą Jubileuszową koncelebrowaną z okazji Jubileuszu X Jarmarku Cysterskiego w Pelplinie - o godz. 10.00 w bazylice katedralnej. Goście uczestniczyli we Mszy Świętej oraz w koncercie finałowym „IV Przeglądu Zespołów Muzyki Dawnej”, a potem włączyli się w program X jarmarku O godz. 16.00 uczestnicy konferencji wzięli udział w wernisażu wystawy „Kopie & Malarstwo”, która odbyła się w Muzeum Diecezjalnym, co stanowiło także oficjalne zakończenie konferencji. Dwudniowa impreza przyciągnęła do Pelplina wiele osób zainteresowanych szlakiem cysterskim. Mieliśmy niepowtarzalną okazję obcowania z osobistościami związanymi bezpośrednio z rozpowszechnianiem idei szlaku cysterskiego w Polsce. Referaty oraz prezentacje multimedialne w doskonały sposób zobrazowały postępy jakie przez ostatnie 20 lat dokonały się w Europie w zakresie rozwoju cysterskiego szlaku kulturowego.
